Otępienie – wielkie problemy geriatryczne

[wdfb_like_button]

Kilkadziesiąt lat temu wszelkie zmiany zachodzące wokół nas odbywały się powoli. Dzięki temu świat wydawał się bardziej zrozumiały, stabilny i pewny. Obecnie wszystkie przekształcenia zachodzą w takim tempie, że nawyki i wartości wpajane w dzieciństwie dziś na nie wiele się przydają. Osoby starsze mogą mieć ogromną trudność z dostosowaniem się do dzisiejszych realiów, a otoczenie wydaje się być dla nich niezrozumiałe i obce. Zjawisko to powoduje narastające poczucie odosobnienia oraz alienacji w obszarze społeczeństwa. Młodsze pokolenia tolerują starość, ale nie jest ona już symbolem doświadczenia, mądrości lub wiedzy. Dzieje się tak szczególnie w społeczeństwach ukierunkowanych na aktualną wydajność człowieka.

Z perspektywy biologii starzenie ma kilka znamiennych cech tj. wzrastanie śmiertelności wraz z wiekiem, coraz mniejsze zdolności adaptacyjne, narastanie zmian degeneracyjnych organizmu, wzrost zapadalności na różnorodne choroby w szczególności te charakterystyczne dla wieku starczego. Proces starzenia się jest uniwersalny, długotrwały i prowadzi do stopniowego zmniejszania sprawności organizmu. Zjawisko to można analizować, jako proces pierwotny (starzenie fizjologiczne) oraz proces wtórny (starzenie patologiczne). W starzeniu naturalnie występującym istotną rolę odgrywają czynniki genetyczne. Wraz z rozwojem organizmu zdolność do podziału najszybciej tracą te komórki, które są najbardziej zorganizowane i zróżnicowane. Na przykład uważa się, że komórki nerwowe człowieka przestają się dzielić około drugiego roku życia. Starzenie przyspieszone (patologiczne) może być spowodowane czynnikami tj.: niewłaściwe odżywianie, nałogi i uzależnienia, zanieczyszczone środowisko itd.. Istnieje również wiele teorii mówiących o przyczynach przyspieszonego procesu zużycia organizmu:

– teoria mikrouszkodzeń materiału genetycznego w dzielących się komórkach organizmu

– teoria błędów w replikacji białek w czasie podziału komórkowego i multiplikacji materiału genetycznego

– teoria połączeń krzyżowych zakłada, że usztywnianie strukturalne materiału genetycznego poprzez tworzenie wiązań wewnątrz cząsteczki prowadzi do jego degeneracji

– teoria immunologiczna skupia uwagę na mutacjach występujących w limfocytach, które powodują powstawanie autoagresji między nimi a komórkami organizmu. Jest to przyczyną uszkodzenia i starzenia się komórek oraz tkanek

– teoria endokrynna, gdzie układ endokrynny reguluje procesy rozwoju organizmu, wzrostu, dojrzewania i starzenia

– teoria wolnych rodników przypuszcza, że działania wolnych rodników przyczyniają się do uszkodzeń makrocząsteczek komórkowych np. DNA, białka, lipidy, węglowodany.

Znane są nam pewne straty, które ponosimy z powodu sędziwego wieku. Kłopoty ze zdrowiem, na które mają wpływ takie komponenty jak: ogólna aktywność życiowa, aktywność ruchowa, wskaźniki oceniające stan zdrowia somatycznego i stan zmysłów (wzroku, słuchu) oraz ocena stanu zdrowia psychicznego. Zmniejszenie dochodów wiążące się z przejściem na emeryturę oraz modyfikacją wydatków na tryb oszczędnościowy. Utrata pozycji społecznej ściśle powiązana ze zjawiskiem dyskryminacji społecznej dotykająca ludzi w wieku poprodukcyjnym. Psychogeriatria zdecydowanie negatywnie ocenia zjawisko uniemożliwiania podjęcia pracy osobom starszym z powodu osiągnięcia określonego wieku. Utrata towarzystwa obejmuje kilka obszarów, są to znajomości nawiązane w pracy i ustające wraz z przejściem na emeryturę, odejście bliskiej osoby w konsekwencji pogrążenie w żałobie, utrata przyjaciół i znajomych. Ludzie starsi szukają czasem pociechy w klubach dla seniorów, ale równie często pogrążają się w osamotnieniu i smutku. Warunki mieszkaniowe oceniane przez terenowych opiekunów społecznych wielokrotnie sprowadzają się do komentarzy mówiących o lokalach zagraconych, zagrzybionych, stanowiących niekiedy sanitarne zagrożenie dla zasiedlających je. Do współczesnej gerontologii wprowadzono pojęcie tzn. „wielkich problemów geriatrycznych”. Określenie to dotyczy najczęstszych zaburzeń (chorób) fizycznych lub psychicznych doprowadzających do zaburzeń funkcjonowania osób starszych. Są to stany wieloprzyczynowe, przewlekłe i trudne do leczenia. W konsekwencji seniorzy stopniowo tracą swoją niezależność, zmniejsza się ich jakość życia oraz mobilność a także ograniczenie kontaktów z innymi osobami. Do „wielkich problemów geriatrycznych” zalicza się: upadki oraz zaburzenia mobilności, nieotrzymanie moczu (stolca), upośledzenie wzroku i słuchu, zaburzenia otępienie oraz starcze depresje.

Otępienie to zespół psychopatologiczny, którego przyczyna leży w chorobie mózgu, jest przewlekły i postępujący, towarzyszy mu zaburzenie funkcji psychicznych: pamięci, myślenia, orientacji, rozumienia, liczenia, zdolności uczenia się, języka i oceny. Otępienie jest najczęstszym schorzeniem występujących u starszych ludzi. Niweczy osobowość człowieka, jego możliwości intelektualne oraz więzi międzyludzkie. Wg klasyfikacji ICD-10 rozróżnia się otępienie w chorobie Alzheimera, otępienie pochodzenia naczyniowego (wielozawałowe, podkorowe, mieszane, inne), otępienie w innych chorobach (choroba Picka, Creutzfelda-Jacoba, Parkinsona, w chorobie wywołanej HIV i innych) oraz otępienie bliżej nieokreślone. Aktualnie dużo uwagi poświęca się problemowi łagodnych zaburzeń poznawczych będące zespołem poprzedzającym wystąpienie otępienia a zarazem, jako zespół kliniczny odpowiadający jego wczesnym stadiom. Istnieje wówczas wysokie ryzyko rozwinięcia się otępienia u tego typu pacjentów w ciągu 3-5 lat. Jest to ważny okres dla decyzji terapeutycznych. Bardzo ważna jest ocena głębokości otępienia: łagodne, umiarkowane i głębokie. Początkowo są to zmiany zauważalne, jako większa drażliwość, nerwowość, utratę dotychczasowych zainteresowań, zmianę nawyków. W późniejszym etapie mogą pojawić się objawy psychotyczne (omamy wzrokowe i słuchowe, urojenia, błędne rozpoznawanie osób i zdarzeń), którym towarzyszą zaburzenia zachowania (agresja, błądzenie, krzyk, odwrócenie rytmów dobowych). W fazie głębokiej chory wymaga pomocy przy wykonywaniu czynności samoobsługowych.

Współcześni naukowcy badają powiązanie między otępieniem a depresją w wieku podeszłym. Obecnie stwierdzono, że często objawy depresyjne zapowiadają pojawienie się późniejszej choroby Alzheimera zazwyczaj u ludzi wykształconych. Inne badania wskazują, że około 20% z osób cierpiących na depresję w wieku podeszłym, w testach opartych na uczeniu się, osiąga wyniki sugerujące depresję. Z kolei inny pogląd zakłada, iż deficyty poznawcze w depresji ludzi starszych są zjawiskiem wtórnym. Myśli depresyjne, lęk negatywnie oddziaływają na zadania wymagające wysiłku intelektualnego. Wyodrębniono cztery typy związków między depresją a otępieniem: depresja klinicznie przedstawiająca się jako otępienie, depresja z wtórnie występującym otępieniem (obniżenie funkcji poznawczych ustępujących w miarę leczenia zespołu depresyjnego), otępienie klinicznie rozpoznane jako depresja i otępienie z wtórnie występującą depresją. Dla osoby chorej z otępieniem najlepszym środowiskiem do funkcjonowania jest własny dom. Zaawansowanie choroby z współwystępującymi zaburzeniami zachowania oraz objawami psychotycznymi często jednak uniemożliwia opiekę domową, która i tak jest trudna, wymagająca wielu poświęceń.

Otępienie miażdżycowe wywołane jest zazwyczaj przewlekłym niedokrwieniem mózgu, a to miażdżycą naczyń krwionośnych. Często u pacjentów z tego typu problemami już na etapie wywiadu klinicznego dowiadujemy się o przebytych „małych udarach mózgowych” z okresowymi zaburzeniami świadomości. Podczas badania stwierdza się również obecność niewielkich ubytków w zakresie mowy oraz obszaru neurologicznego.

Choroba Alzheimera jest schorzeniem zwyrodnieniowym nieodwracalnie uszkadzającym mózg. Stanowi najczęstszą przyczynę zespołu otępiennego. Objawami towarzyszącymi oprócz zmiany osobowości chorego są zaburzenia pamięci krótko- i długotrwałej, zaburzenia myślenia pojęciowego oraz zaburzenia neurologiczno psychiatryczne. Im starszy pacjent, tym wzrasta prawdopodobieństwo otępienia spowodowane chorobą Alzheimera. U osób aktywnych intelektualnie istnieje znacznie mniejsze prawdopodobieństwo zapadnięcia na tę chorobę niż u ludzi mniej aktywnych, nieposiadających zainteresowań. Według naukowców istotny wpływ na rozwój schorzenia ma również poziom wykształcenia oraz rodzaj pracy zawodowej. Trzeba jednak podkreślić, że wysoki iloraz inteligencji nie zawsze chroni przed chorobą. Pomimo, iż zagadnienie otępień znajduje się w centrum zainteresowań badaczy to w wielu obszarach jest niepoznane. Oprócz zaburzeń poznawczych często współwystępują silne lęki, zachowania agresywne lub depresja, co dodatkowo pogarsza funkcjonowanie chorego. Przyczyna choroby Alzheimera nie jest jednoznacznie określona. Mowa jest o wielu hipotezach z pośród, których dużym powodzeniem cieszy się teoria o zmniejszonym stężeniu acetylocholiny w mózgu (pełni najważniejszą rolę w procesach pamięci). Przebieg choroby można różnic na 3 główne fazy. Faza łagodna trwa 2-4 lata, największy niepokój powoduje gubienie się w znanym otoczeniu oraz wielokrotne powtarzanie tych samych historii, zadawanie tych samych pytań. Faza umiarkowana może trwać nawet do 10 lat, osoba traci zainteresowania, stopniowo pojawiają się problemy z myciem czy ubraniem. Faza zaawansowana trwa zazwyczaj tylko kilka lat. Chory wymaga stałej opieki, nie rozpoznaje bliskich, nie trzyma moczu i stolca. Reisberg opisuje 7 faz nasilenia się zmian psychicznych w chorobie Alzheimera:

• Chory nie zgłasza skarg na zaburzenia pamięci, lecz występują one w jego zachowaniu
• Chory zaczyna się skarżyć na osłabienie pamięci. Zapomina gdzie cos położył, zapomina nazwiska znajomych
• Coraz większe zaburzenia pamięci, powodujące pogubienie się w znanym otoczeniu. Wyraźne skargi pacjenta
• Widoczne zaburzenia w testach psychologicznych
• Pacjent nie jest w stanie żyć samodzielnie. Nie może przypomnieć sobie ważnych faktów ze swojej biografii
• Pacjent potrafi zapomnieć imię i nazwisko najbliższego opiekuna. Gubi się we własnym mieszkaniu
• Pacjent niezdolny do komunikacji werbalnej, traci umiejętność chodu. Coraz więcej objawów neurologicznych

Warto wspomnieć o ważnej trudności diagnostycznej pomiędzy zróżnicowaniem choroby Alzheimera a depresją. Ze względu na nią wprowadzono do użytku pojęcie „pseudodemencji depresyjnej”. U osób starszych w stanach depresyjnych pojawia się deficyt poznawczy z objawami obniżonego napędu, zahamowania sprawności intelektualnej, pamięci świeżej i trudności z koncentracją. Niekiedy może to przyjąć formę przypominającą zaburzenia intelektualne występujące w otępieniu. W trakcie depresji przeciwnie do otępienia, forma i treść wypowiedzi nie są zaburzone. Chorzy potrafią szczegółowo opisać swoje problemy intelektualne. Kontakt ogranicza zahamowanie psychoruchowe oraz obniżony nastrój. Ważnym elementem dla terapii choroby Alzheimera jest niezmienność dotychczasowych warunków życia, wsparcie opiekunów, znajomość schorzenia, grupy wsparcia, możliwość opieki instytucjonalnej.

Depresja jest chorobą często spotykaną u pacjentów w podeszłym wieku. Traktuje się ją, jako adekwatną reakcję na pogorszenie stanu fizycznego, psychicznego i społecznego funkcjonowania. Depresja jest o tyle podstępna chorobą, że sprawia cierpienie pacjentowi, ale również przyczynia się do wzrostu zachorowalności na inne choroby. Depresja u osób starszych charakteryzuje się dużą zmiennością objawów, wzmożone dolegliwości somatyczne, mniejsza częstość występowania dużej depresji wraz z wiekiem, wzrost częstości występowania pojedynczych objawów depresji oraz współistnienie objawów depresji i otępienia czy chorób somatycznych (nasilenie zależne od głębokości depresji). Często występują depresje maskowane chorobami somatycznymi. Pacjenci narzekają wówczas na ból głowy, bezsenność, dolegliwości przewodu pokarmowego, układu krążenia, dolegliwości mięśniowo-szkieletowe. Czynniki wpływające na pojawianie się depresji w wieku podeszłym mogą być związane z trudnymi przeżyciami, brakiem wsparcia społecznego lub chorobami somatycznymi. Niemniej jednak trzeba wiedzieć, że depresja w tym wieku silnie wiąże się ze zmianami organicznymi. Istnieją również substancje i leki sprzyjające powstawaniu depresji np. alkohol, leki przeciwnadciśnieniowe, leki przeciwpadaczkowe, przeciwnowotworowe.